18 bài Phê bình, Tiểu luận của Đ.N.Thạch

ĐỖ NGỌC THẠCH - Sài Gòn, 1994

18 bài PB&TL của Đỗ Ngọc Thạch (vannghechunhat.net)

Bạch vân cư sĩ Trạng Trình

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Lý luận-Phê bình

Lượt xem: 15

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người tới chốn lao xao.
(Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm)

 

Thêm... Thêm bình luận mới

Nguyễn Trãi - Bui một tấc lòng ưu ái cũ

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Lý luận-Phê bình

Lượt xem: 28

Nói đến Nguyễn Trãi - Ức Trai (1380-1442), là nói đến một nhân vật vĩ đại về nhiều mặt, rất hiếm có trong lịch sử. Và nói đến Nguyễn Trãi cũng là nói đến tính bi kịch của lịch sử:

Thêm... Thêm bình luận mới

Nhớ Long Thành xưa

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Lý luận-Phê bình

Lượt xem: 23

Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi, lấy hiệu Gia Long và định đô ở Huế. Từ đó, Thăng Long mất địa vị đầu não của đất nước về chính trị và văn hóa. Và Cố đô đất Bắc trở nên hoang tàn!...

Thêm... Thêm bình luận mới

Sân khấu Tuồng - nguồn gốc và quá trình phát triển

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Lý luận-Phê bình

Lượt xem: 32

Xu hướng khá phổ biến vào thời kỳ đầu của việc tìm hiểu nghệ thuật tuồng là cho rằng Tuồng từ Trung Quốc truyền sang do một tù binh quân Nguyên tên là Lý Nguyên Cát (vào thời nhà Trần)..

Thêm... Thêm bình luận mới

Suy nghĩ về đề tài trong sáng tác văn học

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Tản văn

Lượt xem: 55

Lâu nay, trong công tác nghiên cứu, phê bình văn học, chúng ta thường phân chia các tác phẩm văn học theo từng diện đề tài : Đề tài lao động, đề tài chiến tranh, đề tài cách mạng, đề tài lịch sử, v.v…Trong các diện đề tài lớn đó lại được phân chia ra thành nhiều đề tài phạm vi hẹp hơn.

Thêm... Thêm bình luận mới

Vũ Trọng Phụng - Tài hoa bạc mệnh

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Tản văn

Lượt xem: 65

Văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945 có ba người cùng trang lứa, cùng tài ba xuất chúng và cùng đoản mệnh. Đó là Vũ Trọng Phụng (1912-1939), Hàn Mặc Tử (*) (1912-1940) và Bích Khê (**) (1916-1946).

Thêm... Thêm bình luận mới

Đổi mới quyết liệt Nguyễn Minh Châu

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 520

Nhà văn phải đứng hai chân giữa mặt đất đầy hiểm họa, giữa thập loại chúng sinh 
(Nguyễn Minh Châu)

Thêm... Thêm bình luận mới

Ngự sử văn đàn Phan Khôi

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 396

Phan Khôi (1) là người mở đầu cho phong trào Thơ mới với bài thơ Tình già. Phan Khôi là một nhà báo tài năng, một người tích cực vận dụng tư tưởng duy lý phương Tây, phê phán mạnh mẽ thói hư tật xấu của quan lại phong kiến và thực dân Pháp.

Thêm... Thêm bình luận mới

1. Truyện ngắn - Đặc Trưng Thể Loại
2. Hồng Hà Nữ Sĩ - Hồng nhan Đa Truân

Truyện ngắn - Đặc Trưng Thể Loại

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 592

Đặc trưng của từng thể loại văn học và sự tác động qua lại, mối quan hệ giữa các thể loại trong tiến trình phát triển của văn học là những vấn đề cơ bản của lý luận văn học.

Thêm... Thêm bình luận mới

Hồng Hà Nữ Sĩ - Hồng nhan Đa Truân

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 265

Nói về nỗi buồn đau của người chinh phụ tất phải nói đến bài thơ Khuê oán của Vương Xương Linh (*):

Khuê trung thiếu phụ bất tri sầu
Xuân nhật ngưng trang thượng thúy lâu
Hốt kiến mạch đầu dương liễu sắc
Hối giao phu tế mịch phong hầu.

Thêm... Thêm bình luận mới

Tản Đà - thi sĩ của hai thế kỷ

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 268

Trong bài Cung chiêu anh hồn Tản Đà in ở đầu cuốn Thi Nhân Việt Nam của Hoài Thanh - Hoài Chân, có đoạn:

Thêm... Thêm bình luận mới

1. Thơ tặng vợ của Nhà thơ Nguyễn Duy

Thơ tặng vợ của Nhà thơ Nguyễn Duy

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 402

Trong tập thơ VỀ (tập hợp những bài viết từ 1990 đến 1994) xuất bản cuối năm 1994, nhà thơ Nguyễn Duy đã thể hiện rất rõ quan điểm mỹ học "Về với cội nguồn" của thơ Nguyễn Duy:

Thêm... Thêm bình luận mới

Ca trù - nơi gặp gỡ giai nhân, tài tử

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 249

Nhà thơ Tú Mỡ (*) có mấy câu thơ gieo toàn vần trắc nói về không khí Hát Cô đầu hồi đầu Thế kỷ 19 rất ấn tượng mà tôi thuộc ngay từ lần đọc đầu tiên, cách nay đã nửa thế kỷ:

Thêm... Thêm bình luận mới

Vũ Đình Liên - Ông đồ vẫn ngồi đấy

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 316

Vũ Đình Liên (1913 -1996): là một nhà thơ, nhà giáo, được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 1991.Ông sinh tại Hà Nội, quê gốc ở thôn Châu Khê, xã Thúc Kháng, huyện Bình Giang, Hải Dương; đỗ tú tài trường Bưởi năm 1932, ông từng dạy học ở các trường tư thục Thăng Long, Gia Long, Trường nữ sinh Hoài Đức ; sau ông học thêm trường Luật.

Thêm... Thêm bình luận mới

Lưu Quang Vũ "Sống mãi tuổi 17"

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 222

Giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội 2010 đã trao giải “Thành tựu trọn đời về Thơ” cho Tuyển thơ Gió và Tình yêu thổi trên đất nước tôi (NXB Hội Nhà văn và Nhã Nam hợp tác xuất bản, H.2010) của cố thi sĩ Lưu Quang Vũ (1948-1988).

Thêm... Thêm bình luận mới

Các bài khác...

1. Phê bình văn học - một cơ chế đặc thù của văn hoá
2. Xuân sách và tập thơ "chân dung nhà văn" (1)
3. Xuân sách và tập thơ "chân dung nhà văn" (2)

Phê bình văn học - một cơ chế đặc thù của văn hoá

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 144

Tất cả những biểu hiện của hoạt động thẩm mỹ của con người mà chúng ta quen nói nôm na là “đời sống văn hóa- văn nghệ”  được bộ môn lý luận văn hóa xác định trong một cấu trúc tổng thể theo một hệ thống với khái niệm văn hóa nghệ thuật - là một hệ thống, một thể thống nhất khép kín.

Thêm... Thêm bình luận mới

Xuân sách và tập thơ "chân dung nhà văn" (1)

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 374

Tập thơ Chân dung nhà văn  gồm 100 chân dung 100 nhà văn, nhà thơ được viết bằng thơ (đa phần là thơ tứ tuyệt) của Xuân Sách (1) viết từ năm 1962 đến 1992 mới được in thành sách, tính đến nay đã gần 20 năm tuổi.

Thêm... Thêm bình luận mới

Xuân sách và tập thơ "chân dung nhà văn" (2)

• 
• 

Chi tiết

Chuyên mục: Đời sống văn nghệ

Lượt xem: 396

Ở bài trước, tôi đã nói về sự hình thành cũng như sự ra đời của tập thơ "Chân dung Nhà văn” của Xuân Sách (1)  và sự giải mã chân dung (2) của bốn nhà văn, nhà thơ là Hồ Phương, Võ Huy Tâm, Chính Hữu, Tố Hữu.

Thêm... Thêm bình luận mới

• 
  

Bạch vân cư sĩ Trạng Trình

• 
• 

Chuyên mục: Lý luận-Phê bình

Lượt xem: 5

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn người tới chốn lao xao.

(Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm)

 

**

Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585): Quê ở làng Trung Am huyện Vĩnh Lại, Hải Dương, nay là làng Trung Am xã Lý Học huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Sinh trưởng trong một danh gia vọng tộc, thân phụ ông là Thái bảo Nghiêm Quận công Nguyễn Văn Định; thân mẫu là bà Nhữ Thị Thục, con gái quan Thượng thư Nhữ Văn Lan, là người giỏi văn thơ và am hiểu lý số, nên Nguyễn Bỉnh Khiêm từ sớm đã tiếp thụ truyền thống gia giáo kỷ cương.

Nguyễn Bỉnh Khiêm được biết đến nhiều vì tư cách đạo đức, tài thơ văn của một nhà giáo có tiếng thời kỳ Lê-Mạc phân tranh (1) cũng như tài tiên tri các tiến triển của lịch sử Việt Nam mà người đời gọi là Sấm Trạng Trình (2).

Nguyễn Bỉnh Khiêm là học trò Bảng nhãn Lương Đắc Bằng (3) ở làng Lạch Triều, huyện Hoằng Hóa (Thanh Hóa). Thời bấy giờ trong nước biến loạn, ông không muốn xuất đầu lộ diện mà ở ẩn nơi thôn dã. Năm Đại Chính thứ sáu (1535) đời vua Mạc Đăng Doanh lúc 45 tuổi, ông mới đi thi và đậu Trạng nguyên. Sau đó làm Tả Thị lang Đông các Học sĩ, tước Trình Tuyền hầu, ngụ ý đề cao ông có công khơi nguồn ngành lý học, giống như Trình Y Xuyên, Trình Minh Đạo (4) bên Trung Hoa. Vì thế dân gian gọi ông là Trạng Trình.

Làm quan được bảy năm, từ 1535 đến 1542, ông dâng sớ hạch tội 18 lộng thần nhưng không được vua nghe nên xin cáo quan.

Về quê nhà, Nguyễn Bỉnh Khiêm dựng am Bạch Vân và lấy hiệu Bạch Vân cư sĩ, mở trường dạy học cạnh sông Tuyết, do đó học trò gọi ông là Tuyết giang Phu tử. Mở quán tiếp bạn hữu đàm đạo thế sự, văn chương gọi là Quán Trung Tân. Học trò của ông có nhiều người nổi tiếng như Nguyễn Dữ là tác giả Truyền kỳ mạn lục, Thượng thư Bộ Lễ Lương Hữu Khánh,Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan, Quốc công Nguyễn Quyện, Thượng thư Bộ Hộ Trạng nguyên Giáp Hải, Tiến sĩ Trương Thời Cử, Tiến sĩ Đinh Thời Trung, Hàn Giang Phu tử Nguyễn Văn Chính ...

Nguyễn Bỉnh Khiêm mất năm Ất Dậu (1585) hưởng thọ 95 tuổi, được truy phong tước Thái phó Trình Quốc công.

1. Nhà thơ nặng lòng thế sự

Từ khi trở về cuộc sống ẩn sĩ nơi thôn dã “Thu ăn măng trúc, đông ăn giá / Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao”, mạch nguồn thơ ca trong Nguyễn Bỉnh Khiêm mới thực sự tuôn chảy.  Nguyễn Bỉnh Khiêm đã để lại cho hậu thế những tác phẩm văn thơ có giá trị như tập thơ Bạch Vân, gồm hàng trăm bài thơ chữ Hán (còn lưu lại) và hai tập Trình Quốc công Bạch vân thi tập và Trình Quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm thi tập, hay còn gọi là Bạch Vân quốc ngữ thi (với hàng trăm bài thơ chữ Nôm), hiện còn lưu lại được một quyển của Bạch Vân thi tập gồm 100 bài và 23 bài thơ trong tập Bạch Vân Gia Huấn mang nhiều chất hiện thực và triết lý sâu xa, thể hiện đạo lý đối nhân xử thế lấy đức bao trùm lên tất cả, mục đích để răn dạy đời. Tuy nhiên, khi các nhà Nho thoát tục thì bao giờ cũng gặp Đào Tiềm (5) ở chốn Đào Nguyên:

1.      Sáo chiều theo gió nhàn bay,

2.      Buồm khuya chở bóng trăng say cùng về.

3.      Đào nguyên chuyện cũ còn kia

4.      Hưng vong Tần, Tấn thị phi lọ bàn…

Điểm đáng chú ý của dòng thơ ẩn dật ở Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà thơ không trở thành một “Lãn Ông”, một “Tiên Ông”  hoàn toàn mà mỗi câu thơ là một bài học về sự đời, về triết lý nhân sinh mà nhà thơ muốn gửi tới muôn người. Phải làm sao cho mọi người cùng hiểu được “mệnh trời”, hiểu được cái lẽ đắp đổi tuần hoàn của tạo vật, để mà giữ lấy cái đạo trung thường, không thái quá, không bất cập, không đua chen xô đẩy nhau theo những dục vọng mù quáng, xấu xa, ngõ hầu đem lại một cuộc sống yên lành, hữu ái, an nhiên tự tại:

1.      Làm người chen chúc nhọc đua hơi

2.      Chẳng khác nhân sinh ở gửi chơi

3.      Thoi nhật nguyệt đưa thấm thoắt

4.      Áng phồn hoa khá lạt phai.

5.      Hoa càng khoe nở hoa nên rữa

6.      Nước chứa cho đầy nước ắt vơi.

7.      Mới biết danh hư đà có số,

8.      Ai từng dời được đạo trời?

Nhìn chung, Thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm đề cao sự trong sạch của tâm hồn con người, lên án thói đời tráo trở, vụ lợi, chà đạp lên thủy chung, tình nghĩa. Thơ ông, do vậy, nặng về nhân tình thế thái, triết lý đạo làm người. Tuy bước vào chốn Đào nguyên nhưng nhà thơ luôn canh cánh bên lòng những lo toan thế sự không chỉ ngày hôm nay mà cả tới vài trăm năm sau (6):

Tự thuật

Tuổi vừa bẩy chục đã từ quan,
Về nơi núi cũ sống an nhàn.

Ngủ đến mặt trời cao mới dậy.

Đã chắc Thanh Vân hơn Bạch Vân?

 Cảm đề

Thanh nhàn vô sự là Tiên,

Năm hồ phong nguyệt nổi thuyền buông chơi.

Cơ Tạo Hóa, phép đổi dời,

Đầu non mây khói tỏa,

Mặt nước cánh buồm trôi.

Hươu Tần mặc kệ ai xua đuổi,

Lầu Hán trăng lên ngẫm mệnh Trời.

Tuổi già thua kém bạn,

Văn chương gởi lại đời.

Dở hay nên tự lòng người cả,

Nghiên bút soi hoa chép mấy lời.

Bí truyền cho con cháu,

Dành hậu thế xem chơi.
Ngụ hứng quán Trung Tân
(Bài một)
Nhà vắng không vương chút bụi trần.
Dòng sông lờ lững chảy kề sân.

Thuyền cá chiều chiều vào ghé đậu.

Hương thơm rau quế khách xa gần.
Mừng được tạm yên thời loạn lạc.

Thẹn chẳng có tài để cứu dân.

Nhàn nhã ngồi chơi, nhờ ngọn gió 

Đưa vào cốc rượu chút mùa xuân.

Ngụ hứng quán Trung Tân

(Bài năm)

Nhà lá vài gian cạnh bến sông.

Hai bờ xanh nhạt, nước mênh mông.

Trăng lạnh, gió yên, buồm rũ xuống.

Mây núi xa xa tựa dáng rồng.

Đêm vắng, chuông chùa nghe thật rõ.

Le lói làng bên ánh lửa hồng.

Tiếc chẳng phò vua, do tuổi tác, 

Trước sau tuy vẫn một tấm lòng.
Cảm hứng
Ai người có thể cứu muôn dân

Bị giặc xâm lăng, đợi chết dần?

Hại cả con trâu và ngọn núi,

Bừa bãi bắt giam, luật bất cần. 

Mòn mỏi dân mong người dẹp loạn, 

Mà đời chẳng có tướng cầm quân.

Lại đúng vào khi đang nạn đói,

Biết tìm đâu nổi chốn nương thân?

Ở ẩn

Một mai một cuốc một cần câu

Thơ thẩn dầu ai vui thú nào

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn người đến chốn lao xao

Thu ăn măng trúc đông ăn giá

Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao

Rượu đến gốc cây ta sẽ nhắp

Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao.

Thói Đời

Thế gian biến đổi vũng nên đồi

Mặn nhạt chua cay lẫn ngọt bùi

Còn bạc còn tiền còn đệ tử

Hết cơm hết rượu hết ông tôi

Xưa nay đều trọng người chân thực

Ai nấy nào ưa kẻ đãi bôi

Ở thế mới hay người bạc ác

Giàu thì tìm đến khó tìm lui.

Xem tiếp...Bạch vân cư sĩ Trạng Trình

nguồn: vannghechunhat.net