Đoàn khảo sát, nghiên cứu văn hóa dân gian của chúng tôi đã tiến sâu vào một vùng rừng núi ngút ngàn. Chúng tôi đi ngược theo một con suối có cái tên rất nên thơ K'tung Phong cảnh trên đường đi thật ngoạn mục khiến bao mệt mỏi tan biến hết. Cô gái H'Thi, con gái một nghệ nhân kể Hơ Amon, (Hơ Amon : Một thể loại phôn-cơ-lo tồn tại và lưu truyền bằng phương thức hát kể.
Trước đây thường dịch là Trường ca) là người hiểu biết khá sâu về vốn văn hóa dân gian của dân tộc mình, tự nguyện làm người hướng đạo cho chúng tôi, vừa bước đi thoăn thoắt vừa khẽ hát những bài ca trữ tình mà tôi ngỡ như tiếng suối reo, thác đổ, gió ngàn xôn xao !... Đến bài "Đăm ơi đăm" (Anh ơi anh), thì tiếng hát sao mà tha thiết, như tiếng gọi nao lòng : Ê Đăm ơi đăm !...
Ơ Anh ơi anh !
Cha đã già rồi !
Ơ Anh ơi anh !
Mẹ đã yếu rồi !
Ơ Anh ơi anh !
Em mong anh về !
Về đi anh !
Ơ Anh ơi anh !...
Tiếng gọi bay theo gió, tan vào ngàn xanh Người con trai đi đâu vậy, lầm đường lạc lối chăng ?
Ngừng hát một lúc, H'Thi nói :
-Em có người yêu tên là Đinh Kông Anh ấy đi học đại học xa lắm Một lần, nói chuyện với thầy giáo về thơ ca dân gian của người Ba-na, thầy giáo nói trật cả Thế rồi thầy trò cãi nhau. Thầy nổi khùng mắng anh ấy "Mày là thằng mọi, biết gì mà cãi lại tao !". Thế là anh ấy đánh cái ông thầy ấy, rồi bỏ trốn đi đâu không biết !...
Thì ra vậy Trong bài hát của người xưa vẫn có tâm trạng của người hôm nay !...H'Thi lại hát :
Ơ ! Suối ơi ! K'Tung ơi !
Sao suối chảy hoài không hết nước ?
Anh ơi Anh yêu ơi !
Sao lòng em không hết buồn !...
Vì sao cô gái Ba-na này lại có nỗi buồn da diết như thế Tôi định hỏi thì H'Thi lại nhẹ nhàng nói :
-Em cũng muốn đi học đại học lắm chứ Nhưng khi em đang học lớp mười, có một thầy giáo cứ đòi yêu em Thầy giáo nói H' Thi yêu thầy thì thầy sẽ giúp em vào đại học !". Muốn vào đại học phải yêu thầy giáo à Em không đồng ý, thế là thầy giáo cưỡng em, không được, rồi thầy cho em toàn điểm kém Em buồn quá, không đi học nữa !...
Mải nói chuyện với H'Thi, chúng tôi đã đi vào một khu nhà mồ từ lúc nào không hay. Những tượng nhà mồ đứng ẩn khuất sau những lùm cây, nhìn từ xa không khác người thật là mấy trầm mặc, khổ đau Các bạn đồng hành của tôi tản ra các nhóm tượng, chụp ảnh, đo đạc, ghi chép rất say mê Tôi hỏi H'Thi :
- H'Thi có biết những câu chuyện, những bài hát nói về tượng nhà mồ không ?
H'Thi cười, nét mặt thoáng vẻ tư lự rồi nói :
-Có chứ Em sẽ kể và hát cho anh nghe. Nhưng anh phải học tiếng Ba-na đi đã. Nghe hát bằng tiếng Ba-na mới hay Nhưng, những bài hát về tượng mồ buồn lắm Để lúc khác. Bây giờ em hát bài vui. Chẳng hạn như bài Hơri ca ngợi buôn làng tươi đẹp. Em hát nhé !
Và H'Thi hát bằng tiếng dân tộc Ba-na của cô. Tôi không biết tiếng Bana, nhưng nghe tiếng hát nhịp nhàng, tình cảm tha thiết ánh lên nhưng nét nhạc vui, và nhìn nét mặt rạng ngời, ánh mắt lung linh của H'Thi tôi đoán đây là một bài Hơri ngợi ca trong sáng...H'Thi ngưng hát, nói nhỏ:
-Lời bài hát có nghĩa là: Quê hương tôi có dòng suối trong xanh, có buôn làng ẩn hiện trong màu xanh của rừng, có sắn, lúa ngô mọc khắp đồi nương!...- H'Thi bỗng đăm chiêu, một nét buồn như đang lướt trên mặt cô gái. H'Thi khẽ buông tiếng thở dài, nói tiếp Nhưng bây giờ buôn làng xác xơ lắm anh ạ. Nạn đói đang đe dọa từng ngày!...
Tôi thoáng rùng mình, ngực như bị nén chặt. Tôi chợt nhớ lại một chuyến đi bám càng bà phó chủ tịch tỉnh tuần trước bà chở đầy xe gạo về tiếp viện cho gia đình Nhưng còn những nhà không có người làm trên huyện, trên tỉnh thì sao Tôi cũng không hiểu sao những người dân mảnh đất sơn thủy hữu tình thế này mà bị nạn đói Tôi bỗng nhớ đến những lễ hội được mô tả trong các Hơ Amon rượu cần ngập cả sông Ba, thịt chất đống cao như núi, dân làng vui chơi nhảy múa thâu đêm !... Tôi đang miên man
trong suy tưởng thì H'Thi nói :
- Em sẽ dẫn anh lên đỉnh thác Đrang Đrung. đó có một tượng đá giống hệt hình người, giống như núi Vọng phu của người Kinh ấy !
Bỏ mặc cho các nhà nghệ thuật học đang mải mê quan sát khu tượng nhà mồ, tôi theo H'Thi luồn rừng leo lên đỉnh thác Đrang Đrung. Trong những tài liệu nói về danh lam thắng cảnh của tỉnh, tôi không thấy nói đến cái thác này. Bởi vậy, khi tới đỉnh thác, tôi giật mình kinh ngạc thác cao gần năm trăm mét, nước đổ trắng xóa nhưng không ầm ào dữ dội mà như dải lụa mềm nhẹ bay. Trên đỉnh thác, bên cạnh một tảng đá lớn bằng cái nhà Rông, có một hòn đá cao hai mét, rất giống như một người ngồi tay chống cằm đau khổ, mặt nhìn vào dòng thác. Ai ngồi đây Từ bao giờ vậy
Đau khổ vì lẽ gì Tiếng H'Thi vang bên tai tôi như tiếng thác chảy rào rào :
- Hồi em còn nhỏ, lên đây chơi thì thấy nó chỉ là một tảng
đá bình thường. Nhưng khoảng mười năm trở lại đây, càng ngày nó càng giống hình người Già làng Đinh K'pa nói rằng có một người đã ngồi bên tảng đá cho đến chết, cho nên hồn của người đó đã nhập vào hòn đá, khiến hòn đá dần dần biến thành hình người...
- Ai ngồi chết đây vậy Tôi hỏi .
- Em sẽ dẫn anh tới gặp già làng Đinh K'pa, ông lão biết rõ hơn em !...
Tôi đăm đăm nhìn, càng nhìn càng thấy hòn đá giống như người vậy. Rồi, như là hòn đá biến thành người thật, khẽ động đậy rồi vụt đứng dậy Tôi giật mình kinh hãi. H'Thi thấy vậy đưa tôi cái bầu rượu đen nhánh, nói :
- Anh uống một hớp đi Anh như là bị ma lai nhập ấy !
Tôi cầm bầu rượu, tu một hơi Men rượu như lửa đốt Một cảm giác lạ kỳ lan tỏa khắp người Nhìn cái tượng đá, nó vẫn ngồi bất động. Nó đang nghĩ gì vậy Tôi tiến lại gần nó đang cúi đầu nhìn xuống thác nước. Có lẽ thác nước biết tượng đá nghĩ gì chăng ?
Mải quan sát tượng đá giờ tôi mới chú ý đến tảng đá lớn như cái nhà Rông bên cạnh Nó đứng chênh vênh trên đỉnh thác, như là sắp lăn xuống thác nước Tôi hỏi H'Thi :
- Tảng đá này đứng chênh vênh như thế bao lâu rồi Sao nó chưa lăn xuống thác nước ?
- Già làng Đinh K'pa nói, không biết từ bao giờ. Nhưng có lẽ năm nay nó sẽ lăn xuống để vỡ thành muôn ngàn mảnh !
- Năm nay à Làm sao mà tính được ?
- Anh về hỏi già làng ấy. Cái gì ông lão cũng biết !...
H'Thi chưa nói dứt lời thì như là có một tiếng động lớn từ lòng đất vọng lên.
Tôi có cảm giác như đất dưới chân mình rung động, tảng đá như khẽ cựa mình H'Thi lặng người một lát rồi nói :
- Già làng Đinh K'pa nói, khi nào có tiếng cồng từ lòng đất vọng về thì tảng đá lăn xuống thác !
Đúng rồi, em nghe như là có tiếng cồng Có đúng không anh ?
Tôi lắng nghe nhưng lại không thấy gì. Nhìn tảng đá như treo đầu đẳng rồi nhìn xuống chân thác, tôi bỗng giật mình khi thấy một tốp khoảng năm người đang nhởn nhơ ngắm cảnh dưới chân thác. Tôi tập trung nhãn lực nhìn kỹ thì nhận ra đó là đoàn công tác của Sở giáo dục đi cơ sở triển khai nhiệm vụ xóa nạn mù chữ mà tôi gặp huyện lỵ mấy hôm trước. Tôi ngạc nhiên lắm khi nhận ra ông trưởng đoàn là thủ trưởng cũ của tôi khi tôi mặc áo lính. Ông ta lúc đi bộ đội mới đang tập viết và không hiểu sao, ông ta không thể viết được vì cứ cầm bút là bút chực rơi ra và khi viết thì ngòi bút đâm thủng cả giấy Và tôi càng ngạc nhiên hơn khi H'Thi nói rằng ông ta chính là cái ông thầy đã đòi yêu H'Thi ! Có trời
mới hiểu nổi sự xoay vần của tạo hóa sao lại kỳ quặc như vậy ?
H'Thi như là cũng có tâm trạng như tôi Hết nhìn tảng đá rồi lại nhìn xuống tốp người đang ngắm cảnh dưới chân thác Tôi nói :
- Liệu tảng đá có thể rơi ngay sau khi có tiếng cồng không ?
H'Thi dáng vẻ bồn chồn, nói :
- Em linh cảm thấy như vậy Không biết có kịp báo cho những người dưới chân thác biết không ?
- Anh đã nói với họ là xã K'Tang của em không có người mù chữ. Vậy sao họ vẫn tới đó ?
- Em cũng không hiểu nữa. Bất cứ có đoàn công tác nào của tỉnh hoặc trung ương về, huyện cũng chỉ xuống xã em !
- Thôi Chúng ta chạy xuống báo cho họ lánh đi chỗ khác ngay ! Nghe chừng họ định cắm trại đây. Tảng đá mà lăn xuống thì họ bị đè bẹp mất !
H'Thi như sực tỉnh, cô không nói gì, lao vút đi, thoắt cái đã biến vào màu xanh ngút mắt Tôi lao theo H'Thi, nhưng chạy được vài bước thì vướng
phải sợi dây rừng ngã bật trở lại, khắp người đau ê ẩm. Tôi gượng đau, đứng dậy tính đuổi theo H'Thi nhưng cô đã mất hút sau màu xanh của rừng. Mất người dẫn đường, tôi chẳng khác người mù. Vì vậy, tôi đành tập tễnh quay trở lại đỉnh thác, ngồi xuống bên tượng đá, nhìn xuống chân thác như tượng đá, chốc chốc lại nhìn sang tảng đá chênh vênh, đang như sắp lăn xuống !
Tôi có cảm giác thời gian như ngưng lại, núi rừng
như không một tiếng động. Rồi bất chợt, gió ào ào, mưa như thác đổ, cả khu rừng như đang vặn mình, quằn quại Trơ vơ trên đỉnh thác, không biết chạy đâu tôi liền ôm chặt lấy tượng đá, mắt nhìn như dán vào tảng đá chênh vênh kia !...
Cái gì phải xảy ra thì đã xảy ra Tảng đá đã tách ra khỏi đỉnh thác Tôi bàng hoàng nhắm mắt lại và chờ cái tiếng động đáng sợ kia vọng lại Nhưng tôi không nghe thấy gì nữa khi
chợt vụt lên ý nghĩ : H'Thi có kịp cứu tốp người đi xóa nạn mù chữ kia thoát khỏi nạn núi lở hay không ? Và bản thân H'Thi thì sao ?
* *
Một tháng sau cái ngày xảy ra vụ núi lở ấy, đoàn khảo sát văn hóa dân gian của chúng tôi trở lại xã K'Tang. Chúng tôi rất buồn vì cô H'Thi, người hướng đạo tuyệt vời của chúng tôi bị bệnh, suốt tháng nay vẫn chưa khỏi, suốt ngày nằm liệt gường, không ăn uống gì được mấy. Già làng Đinh K'pa nói rằng H'Thi bị Zàng phạt. Hỏi tại sao, nhất định già làng không nói. Song tôi năn nỉ mãi và nằng nặc đòi đưa H'Thi đi bệnh viện, lúc ấy già làng Đinh K'pa mới nói :
- Hôm ấy, Zàng nổi giận, muốn trừng trị tốp người dưới chân thác ấy. Nhưng con H'Thi đã làm trái ý Zàng !...
Nghe già làng Đinh K'pa nói vậy tôi giật mình kinh ngạc Chẳng lẽ vì cứu tốp người đi xóa nạn mù chữ kia mà H'Thi bị bệnh sao Bây giờ mà cũng có chuyện thần linh ứng nghiệm vậy sao Già làng Đinh K'pa nói tiếp :
-Anh có biết cái ông thủ trưởng của nhóm người ấy giờ đâu không Phải tìm ông ta về đây mới có cách chữa bệnh cho con H'Thi !...
Biết ông trưởng đoàn công tác xóa nạn mù chữ đâu bây giờ Tuy thế, tôi định bụng sẽ dò tìm bằng được ông ta. Song, thật là bất ngờ, ngay ngày hôm sau, khi tôi đến khu vực thác Đrang Đrung thì gặp ông trưởng đoàn ấy. Nhìn thấy tôi, ông ta vui vẻ nói :
- Tớ đang hướng dẫn một nhà báo và các nhà địa chất nghiên cứu hiện tượng núi lở đấy ! Cậu đã đọc báo chưa Có bài tường thuật của tớ về vụ núi lở vì tớ là người chứng kiến từ đầu đến cuối mà !...Mà này, có lẽ tớ bỏ nghề xóa nạn mù chữ mà
chuyển sang nghiên cứu về núi lở và động đất ! Thú vị lắm !...
Nghe ông ta nói đến đấy, tôi ù cả tai Không kịp suy nghĩ gì cả, tôi chạy về tìm già làng Đinh K'pa !.../.
Viết tại 43- Đồng Khởi, TP.HCM, 1989 |
Đ.N.T, SG-1993
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét